Fága - ja bálvalusfálaldagat

Statped lea stáhta earenoamášpedagogalaš bálvalusaddi, ja lea oassi oahpahussuorggis. Statped galgá váikkuhit dasa ahte mánát, nuorat ja rávisolbmot geain leat earenoamáš oahpahusdárbbut, ožžot vejolašvuođa leat doaibmevaččat mielde oahpahusas, bargoeallimis ja servodateallimis. Bálvalusat fállojuvvojit mánáidgárdelága ja oahpahuslága vuođul. Bálvalusat rávisolbmuide addojuvvojit oahpahuslága § 4A-2 vuođul. Statped bálvalusat eai leat lágas geatnegahttejuvvon bálvalusat, muhto dat leat fálaldagat mat addojuvvojit doarjjan fálaldagaide maid suohkan ja fylkkasuohkan addá.

Lea suohkaniid ja fylkkasuohkaniid ovddasvástádus sihkkarastit dan ahte mánát, nuorat ja rávisolbmot ožžot bures heivehuvvon oahpu searvidahtti oahppanbirrasis. Statped galgá doaibmevaččat váikkuhit duohtandahkat dien. Searvadeapmi mearkkaša seammaárvosaš oassálastin ja gullevašvuohta sihke fágalaččat, sosiálalaččat ja kultuvrralaččat.

Statped galgá fállat bálvalusaid go suohkan ja fylkkasuohkan dárbbašit dan iežaset bargguin. Statped fállá bálvalusaid ovttas PP- bálvalusain. Statped sáhttá ieš maid váldit oktavuođa suohkaniiguin/fylkkasuohkaniiguin ja fállat bálvalusaid dakkár oktavuođain go dat orro ávkkálaš. Eastadeapmi ja áiggebále árjabidjan leat vuođđoprinsihpat olles oahppogearddis ja maiddái Statped bargguin. Dat sáhttá sisttisdoallat dan ahte álggahit árjadoaimmaid áiggebále máná eallimis, dahje maŋit áiggi go dárbbut čuožžilit dahje ovdanbohtet.

Statped ovttasbargá dearvvašvuođasurggiin gávdnat mánáid geain juo riegádeami rájes leat earenoamáš heivehandárbbut ja earenoamáš oahpahandárbbut buozanvuođa/lihkuhisvuođa geažil, dahje mánáid, nuoraid ja rávisolbmuid geain leat seammalágan dárbbut. Statped galgá maid leat veahkkin ovddidit gelbbolašvuođa ja gilvit máhtolašvuođa earenoamášpedagogalaš fágasuorggis. Dat dáhpáhuvvá dávjá ovttas universitehtaiguin ja allaskuvllaiguin.

Statped lea dasa lassin guovddáš oasálaš našuvnnalaš áŋgiruššamiid čađaheamis oahpahussuorggis. 2013–2017 áigodagas lea Statped earet eará “Mii cuvket rájiid ” ja “PP- bálvalusa bargiid lassi-ja joatkkaoahpahus-strategiija”(SEVU-PPT) áŋgiruššamiid ovddasvástideaddji.

Prográmma «Mii cuvket rájiid» galgá váikkuhit lasihit vuordámušaid, dihtomielalašvuođa ja gelbbolašvuođa daid mánáid ja ohppiid oahppama ja ovdáneami birra geain leat stuora, máŋggabealat oahppanváttisvuođat ja ovdánanhehttehusat. Dien láhkái galgá sin fágalaš ja sosiálalaš jovssus mánáidgárddis ja skuvllas nannejuvvot.

SEVU-PPT lea gealbostrategiija mii lea vásedin PP- bálvalusa bargiid várás, geat hálidit háhkat eanet gelbbolašvuođa. Suorggit main galgá lágiduvvot oahpahus leat “organisašuvdnaovddideapmi ja nuppástuhttinbargu”, “oahppanbiras ja joavkojođiheapmi”, “bagadallan ja rávven” ja “jođiheaddjioahppu”.

Mearkagiella lea ollesárvosaš giella. Lea almmolaš ovddasvástádus nannet ja ovddidit giehtagiela. Statped bargun lea váikkuhit dien bargui. Mihttomearrin lea oažžut giehtagiela eanet oidnosii vuođđooahpahusas. Dat mearkkaša ahte buot oahppit galget oahppat dovdat buori miellaguottu giehtagillii, ja ahte buot ohppiin ja oahpaheddjiin galgá leat muhtun muddui máhtolašvuohta giehtagielas ja galget diehtit giehtagiela birra. Dat galgá váikkuhit dasa ahte mánát geain lea lossa gullu álkibut sáhttet searvat ja šaddat oassin birrasii.

Statped lea našuvnnalaš etáhtta mii lea Oahpahusdirektoráhta vuollásaš. Statped lea juhkkojuvvon njealji regiovdnii main leat fágaossodagat. Fágaossodagat gokčet guhtta fágasuorggi bálvalusaid. Dasa lassin lea Statpedas sierra ossodat mii dikšu oahpahusresurssaid ja teknologiijaovddideami.

Statpedas lea oahpahusa dáfus njunušgelbbolašvuohta fágasurggiin bealjehis-čalmmehisvuohta/ovttastuvvon oaidnin-gullanváttut, bohciidan vuoiŋŋašvihki ja gullanvihki, máŋggasuorggat oahppanváttisvuođat, giella/hupman ja oaidnu.

Statped bargá máŋggafágalaččat. Máŋggafágalašvuohta lea lotnolasdoaibma masa gullet

• njunušgelbbolašvuohta guđege fágasuorggis
• ovttasbargangelbbolašvuohta
• viiddis vuogádatgelbbolašvuohta
• iešguđetlágan ámmátjoavkkut seamma doaimmas
• fágaárbevieruid rasttideaddji fágaidgaskasaš ovttasbargu
• ovttasbargu eará stáhtalaš bálvalusaiguin

SEAD lea riikkaviidosaš ovddasvástideaddji láhčit bálvalusaid sámi geavaheddjiide. SEAD fállá bálvalusaid sihke indiviida- ja vuogádatdásis davvisámegillii, julevsámegillii, lullisámegillii ja dárogillii Statpeda fágasurggiin. Bálvalusaid vuođđun lea máhtolašvuohta sámegielas ja kultuvrras ovttas earenoamášpedagogalaš njunušgelbbolašvuođain. SEAD ovddida sámegielat earenoamášpedagogalaš oahpponeavvuid ja kártenmateriálaid ja bagadallá movt daid galgá geavahit.

Statpeda lea 2014 čavčča rájes guovtti skuvlla ovddasvástideaddji: Skådalen skuvla bealjehisčalmmehis ohppiide (Oslo) ja A.C. Møller skuvla (Troandimis) giehtagielat vuođđoskuvlaohppiide. Skådalen skuvla bealjehisčalmmehis ohppiide addá oahppofálaldaga ohppiide vuođđo-ja joatkkaskuvladásis, geain riegádeami rájes juo lea leamaš bealjehis-čalmmehisvuohta. A.C. Møller skuvla addá guovttegielat birrajagi oahppofálaldaga (giehtagillii ja dárogillii).

Lassin ollesáigeoahpahussii, fállá Statped maiddái gitta 12 vahkkosaš oasseáiggeoahpahusa jagis ohppiide geain leat gullanváttisvuođat. Riekti oažžut oahpahusa sihke giehtagielas ja giehtagillii vuođđoskuvllas ja joatkkaoahpahusas lea nannejuvvon oahpahuslága paragráfain 2-6 ja 3-9.

Ovttasráđiid Giellaráđiin galgá Statped leat veahkkin bisuhit buriid mearkagiellabirrasiid.

Statped bálvalusat sáhttet leat sihke indiviida- ja/ dadje vuogádatvuđot bálvalusat. Sihke indiviida- ja vuogádatdási bargovuogit galget leat huksejuvvon searvidahtti oahpahusa, barggu ja servodateallima vuođđojurdagii. Statped fállá bálvalusaid suohkaniidda ja fylkkasuohkaniidda go

• dat leat čielggadan ja álggahan doaimmaid almmá sávahahtti bohtosiid haga
• dain ii sáhte vuordit doarvái gelbbolašvuođa
• Statped árvvoštallá ahte ferte hukset gelbbolašvuođa báikkálaččat

Lassin dasa ahte fállat bálvalusaid suohkaniidda ja fylkkasuohkaniidda, de galgá Statped leat máhtto-ja resursaguovddáš buohkaid várás geain iešguđet ládje lea čanastat earenoamášpedagogalaš suorgái, dahje geain dasa lea beroštupmi. Dat mearkkaša ovdamearkkadihte dan ahte skuvllaid ja mánáidgárddiid bargiin lea vejolašvuohta viežžat ja oažžut dieđuid earenoamášpedagogalaš doaimmaid birra Statped gulahallankanálain. Resurssat leat ordnejuvvon praksislahka prinsihpa mielde ja daid galgá leat álki geavahit sin bargguin.

Indiviidavuđot bálvalusat leat bálvalusat mat lágiduvvojit nammejahkii olbmo váste. Indiviidadásis fállojuvvojit earet eará dákkár bálvalusat:

• Oasseáiggeoahpahus mearkagiellageavaheddjiide
• Ollesáiggeoahpahus bealjehisčalmmehis ohppiide ja giehtagielat ohppiide
• Kursa váhnemiidda ja ovddasteddjiide
• Kursa geavaheddjiide
• Báikkálaš gelbbolašvuođanannen
• Čielggadeamit
• Doaibmabijuid ovddideapmi ja árvvoštallan
• Bagadallan, rávven ja ráđđádallan

Vuogádatvuđot bálvalusat leat dakkár bálvalusat mat eai ásahuvvo nammejahkii geaid ge várás. Vuogádatdásis fállojuvvojit earet eará dákkár bálvalusat:

• Logaldallamat
• Báikkálaš gelbbolašvuođaovddideapmi ja kurssat
• Prošeaktaoassálastin
• Studeantabargu
• Oahpporesurssaid ovddideapmi
• Bagadallan, rávven ja ráđđádallan

Lea dárbu máhttit hálddašit vuđolaš gálggaid go galgá oahppat ja ovdánit oahpus, barggus ja servodateallimis. Teknologiija addá ođđa vejolašvuođaid oažžut veahki ovdanbuktit čálalaččat, lohkat ja rehkenastit. Teknologiija addá maid vejolašvuođaid háhkat dieid gálggaid, ja oahppat geavahit digitála reaidduid.

Statped galgá leat fárus váikkuheamen dasa ahte buresovdánanteknologiija ovddiduvvo ja váldojuvvo atnui mánáide, nuoraide ja rávisolbmuide geain leat earenoamáš oahpahusdárbbut. Buresovdánanteknologiijain oaivvilduvvo digitála teknologiija systemáhtalaš ja strategalaš geavaheapmi.

Statped lea universitehta- ja allaskuvlasuorggi ja praksisbáikki čanastat. Statped bargá strategalaččat ovddidit ođđa máhtu mii lea vuođđuduvvon praksislahka dutkamii. Dan bargui lea ráhkaduvvomin DjO- strategiija.

Dainna duogážiin ahte kultuvrralaš ja gielalaš identitehta ovdána searvevuođas, galgá Statped láhčit dili nu ahte gávdnojit sosiála ja kultuvrralaš sajit gos geavaheaddjit sáhttet gávnnadit.

Lea okta «uksa sisa» Statped bálvalusaide. Bálvalusaid galgá ohcat ohcanskoviin maid gávdná dáppe

Bálvalusaid ohcan sáddejuvvo dan regiovdnii gosa ohcansuohkan dahje fylkkasuohkan gullá. Ollesáigge- ja oasseáiggeoahpahusaid ohcan sáddejuvvo Statped váldokantuvrii. Ohcanskovi gávnnat dáppe

Čuovvovaččat galget vuolláičállit ohcamuša mii guoská indiviidavuđot bálvalusaide:

• váhnemat, áittardeaddji dahje ohcci ieš, jus son lea badjel 15 jagi ja sus lea miehtangelbbolašvuohta
• PP- bálvalusa jođiheaddji
• olmmoš geas lea hálddahuslaš ja ekonomalaš ovddasvástádus suohkanis dahje fylkkasuohkanis

Statped ruovttosiiddus statped.no gávnnat dieđuid earenoamášpedagogalaš fáttáid birra. Daid dieđuid sáhttá geavahit mánáidgárddiid ja skuvllaid bargguin. Mánáidgárddiide, skuvllaide ja rávisolbmuidoahpahussii sáhttá leat áigeguovdil árvvoštallat sihke indiviida-ja vuogádatvuđot bálvalusaid. Jus lea dárbu Statped fálaldagaide, váldde oktavuođa iežat báikkálaš PP- bálvalusain.

Dearvvašvuođaásahusa čujuhus dahje sáddenbáhpirat galget sáddejuvvot dan Statped-regiovdnii gos bálvalusaid dárbbašeaddji orru.

Dearvvašvuođaásahusa čujuhus dahje sáddenbáhpirat sáhttet guoskat dakkár surggiide maiguin lea ráhkaduvvon šiehtadus dan hárrái ahte Statped galgá fállat bálvalusaid. Diekkár oktavuođas ii leat dárbu geavahit Statped ohcanskovi. Diekkár sáddenbáhpirat meannuduvvojit indiviidavuđot bálvalusaid ohcamuššan.

Eanet dieđuid ovttasbargosšiehtadusaid birra

Statped lea bargamin oažžut doibmii elektrovnnalaš “ruoná linnjá”, mii lea statped.no. gažaldagat-vástádusat-bálvalus.

Diesa sáhtát bidjat gažaldagaid maid min fágabargit vástidit. Dassážii go diet bálvalus doaibmagoahtá, sáhtát post@statped.no. bokte oažžut oktavuođa Statpedain.

Jus dus leat gažaldagat Statped girjjiid, filmmaid ja diekkáriid birra, sáhtát sáddet e-poastta deike: redaksjon@statped.no.

Áiggut go diŋgot ávdnasiid Statpedas? statped.no/laeringsressurs siiddus gávnnat oppalašgova mas oainnát makkár veahkkeneavvut leat ovddiduvvon, almmuhuvvon ja biddjojuvvon vuovdimassii Statpedas.

Dasa lassin gávnnat oppalašgova mas oainnát earenoamášpedagogalaš veahkkeneavvuid.

Statped bealis lea geavaheddjiid mieldeváikkuheapmi strategalaš bargomálle mii galgá veahkehit etáhta joksat iežas mihttomeriid. Statped bálvalusaid geavaheaddjit leat mánát, nuorat ja rávisolbmot geain leat earenoamáš oahppodárbbut.Váhnemat ja ovddasteaddjit definerejuvvojit maid geavaheaddjin.

Geavaheddjiid mieldeváikkuheapmi ja ovttasbargu geavaheddjiid beroštusorganisašuvnnaiguin leat guovddážis Statped bálvalusaid ovddideamis. Statpedas leat geavaheddjiid mieldeváikkuhanorgánat sihke našuvnnalaš ja regionála dásis.

Statped bálvalusaid ovddideapmi jođihuvvo lagas ovttasbargguin suohkaniiguin ja fylkkasuohkaniiguin. Statped ráhkada dieid ásahusaiguin rámmašiehtadusaid vai sihkkarastá čielga bargo-ja ovddasvástádusjuohkima.

Go Statped galgá álggahit bálvalusa, de ferte Statped vuos ráhkadit ovttasbargošiehtadusa suohkaniin dahje fylkkasuohkaniin. Ovttasbargošiehtadusat galget čielggadahttit bálvalusa sisdoalu ja áigerámma. Muhtun fágasurggiin fállá Statped bálvalusaid ovttasbarggus earenoamáš dearvvašvuođabálvalusain ja NAV Veahkkeneavvut ja heiveheapmi ásahusain. Dat leat sajáidahttojuvvon sierra šiehtadusaide.

Statped bargá ovddidit ja gaskkustit earenoamášpedagogalaš fágasuorggi, ja háhká ođđa máhtolašvuođa dan suorggis, nu ahte dat galgá leat olámuttus ja dovddus oahpahussuorgái.

Statped ovttasbargá universitehta-ja allaskuvlasurggiin. Dat lea formaliserejuvvon sierra šiehtadusas. Statped ovddida ođđa máhtu ja ođđa praksisa go lea searvvis dutkan-ja ovddidanbargguin.

Statpedas lea viidát čohkkejuvvon ja alla fágalaš gelbbolašvuohta. Iešguđetlágan fágalaš gelbbolašvuođabirrasiin lea lagas ovttasbargu. Dan dovdomearka lea ahte bargiin leat iešguđetlágan ovttastuvvon oahput, dutkangelbbolašvuohta ja bargohárjáneapmi sihke skuvllas ja/dahje mánáidgárddis.

Dutkan-ja ovddidanbargguide searvama bokte čohkke Statped máhtolašvuođa iešguđetlágan earenoamášpedagogalaš birrasiidda. Dan oktavuođas lea Statped earenoamáš dilis go lea dutkan-ja ovddidanbarggu ja praksisa čanastat.Dasa lassin lea Statpedas alla gelbbolašvuohta oahpponeavvuid ja teknologiija ovddideamis, ja gaskkusteamis ja gulahallamis.

Statped bargá máŋggafágalaččat. Dat mearkkaša ahte fágabirrasiid gaskkas lea lagas ovttasbargu. Statped ovddasvástádus lea sihkkarastit njunušgelbbolašvuođa fágasurggiin

• bealjehis-ja čalmmehisvuohta / ovttastuvvon oaidnin- gullanváttut
• bohciidan vuoiŋŋašvihki
• gullu
• seagáš oahppanváttut
• giella ja hupman
• oaidnu

Statped sáhttá, dain fágasurggiin mat leat Statpedas, veahkehit suohkaniid ja fylkkasuohkaniid earenoamášpedagogalaš heivehanbargguiguin mánáide ja nuoraide geain lea minoritehtaduogáš. Dat leat mánát ja nuorat geain lea eará kultur-ja gielladuogáš go dáru dahje sámi mánáin ja nuorain.

Statped bargá maid eará vejolaš ja dievasmahtti gulahallamiin (alternativ og supplerende kommunikasjon (ASK)). Dat fátmmasta gulahallanvugiid mat dorjot dábálaš hupmama dahje bohtet dan sadjái, ja lea dakkár olbmuid váste geain lea unnit dahje váilevaš vejolašvuohta ovdanbuktit hupmamiin. Vuoigatvuohta oažžut dákkár ASK fálaldaga, lea nannejuvvon oahpahuslága § 2-16 ja § 3-13. Bagadallan mii guoská ASK fálaldahkii, lea oassi Statped fálaldagain, iešguđetge fágasurggiin mat Statpedas leat.

Statped fállá njunušgelbbolašvuođa fágasurggiin bealjehis- čalmmehisvuohta/ovttastuvvon oaidnin-ja gullanváttut. Bealjehis- ja čalmmehisvuohta lea spesifihkka doaibmanhehttehus mii mearkkaša dan ahte leat duođalaš dásis ovttastuvvon oaidnin-ja gullanvigit.Dat gáržžida olbmo doaibmanvejolašvuođaid ja hehtte ollislaš searvama servodahkii nu ollu ahte servodat ferte ásahit heivehuvvon bálvalusaid doarjjan.

Bealjehis-ja čalmmehisvuohta mielddisbuktá stuora hástalusaid gulahallama, diehtojođu ja friddja lihkadeami dáfus. Go leat ovttastuvvon oaidnin-ja gullanváttut, de dat mielddisbuktet eará ja eanet máŋggadáfot hástalusaid oahpaheamis, go de jus leat váttut dušše muhtun eaŋkil áiconávccain. Olbmuin geain leat ovttastuvvon váttut mat gusket áiconávccaide, sáhttá leat báhcán veaháš oaidnu dahje veaháš gullu, dahje veaháš goappásge diein áiconávccain. Go leat ovttastuvvon váttut, de lea unnit vejolašvuohta geavahit guđege eaŋkil áiconávcca sierra. Fágasuorggis lea lagas ovttasbargu dearvvašvuođasurggiin ja lea oassi Našuvnnalaš bealjehis-ja čalmmehisvuođa gelbbolašvuođabálvalusas.

Identifiseremis veahkkin:
Bealjehis-čalmmehisvuođa identifiseremis čađahuvvojit funkšunála čielggadeamit ovttas eará fágaásahusaiguin. Dan barggu vuođul ráhkaduvvo raporta mii biddjojuvvo ovdan Našuvnnalaš fágaidgaskasaš joavkku gieđahallamii, mii bidjá diagnosa ja identifisere bealjehis-ja čalmmehisvuođa, Helse Sør-Øst (Oslo Universitehtabuohcciviessu).

Dakkaviđe
lea fálaldat mas álggahuvvojit diehtojuohkinságastallamat dan máná váhnemiiguin ja ovddasteddjiiguin geas aitto leat fuobmán bealjehis-ja čalmmehisvuođa vigi/ovttastuvvon áicovigiid.

Ollesáiggeoahpahus.
Skådalen skuvla bealjehis-ja čalmmehis mánáide fállá oahpu vuođđo-ja joatkkaskuvlaohppiide geain riegádeamis juo lea leamaš bealjehis- čalmmehisvuohta. Skuvla lea Oslos. Geahča muđui oppalaš čilgehusa «Makkár bálvalusaid fállá Statped?» oasis .

Statped fállá njunušgelbbolašvuođa bohciidan vuoiŋŋašvigi oktavuođas. Bohciidan vuoiŋŋašvihki lea vihki vuoiŋŋamaččain maid mánná fáhkka sáhttá oažžut go vuos lea dábálaččat ovdánan muhtun áiggi, dábálaččat dat sáhttá dáhpáhuvvat go mánná lea birrasii jagi boaris.

Bohciidan vuoiŋŋašvihki váikkuha máná ovdáneapmái ja šaddamii. Danin lea ge dárbbašlaš ipmirdit vuoiŋŋašvigi ja máná doaibmama oktiigullevašvuođa oahppanbirrasa dilálašvuođain. Bohciidan vuoiŋŋašvigi čuovvumuš sáhttá čielgaseappot boahtit ovdan dađi mielde go oahpahusa gáibádusat šaddet váddáseappot.

Leat iešguđetlágan sivat dasa manne olmmoš sáhttá oažžut vuoiŋŋašvigiid. Mii earuhit gaskal traumáhtalaš ja ii-traumáhtalaš vigiid:

Traumáhtalaš vuoiŋŋašvihki boahtá go juoga olggobealde váikkuha oaivái, nugo časkin dahje nordadeapmi. Dábáleamos sivat dasa leat johtolatlihkuhisvuođat, astoáiggelihkuhisvuođat dahje bargolihkuhisvuođat. Rávisolbmuid vigit bohtet dávjá johtolatlihkuhisvuođaid geažil, ja mánáid vigit bohtet earenoamážit lihkuhisvuođain mat dáhpáhuvvet go gahččá, dahje falástallama ja astoáiggedoaimmaid oktavuođas.

Ii-traumáhtalaš vuoiŋŋašvihki sáhttá boahtit buozanvuođas vuoigŋašiin dahje olggobeale vuoigŋašiid. Vuoiŋŋašbuozanvuođat sáhttet leat ovdamearkkadihte šattalmas vuoigŋašis,vuoiŋŋašcuozzasiejahas dahje vuoiŋŋaščaskkástat/gáldnanvihki. Ii-traumáhtalaš vuoiŋŋašvihki sáhttá maid boahtit dakkár dilis go vuoiŋŋaš ii oaččo doarvái oksygena danin go váibmu bisána, go lea hávkamin dahje goasii heavvaneamen.

Danin go dát vigit leat váddásat ja máŋggabealagat, de árvvoštallá Statped ohcamušaid mat gusket bohciidan vuoiŋŋašvihkái máŋggafágalaš geahččanguovllus.

Dakkaviđe
Mearkkaša ahte Statped, dávjá ovttas dearvvašvuođasurggiin, boahtá veahkkin earenoamášpedagogalaš rávvengelbbolašvuođain nu fargga go vejolaš maŋŋá go vihki lea šaddan.

Geahča muđui oppalaš čilgehusa «Makkár bálvalusaid fállá Statped?» oasis .

Statped njunušgelbbolašvuohta audiopedagogalaš fágasuorggis galgá váikkuhit dasa ahte mánát, nuorat ja rávisolbmot geain leat gullanváttisvuođat, ožžot buori gielalaš ja fágalaš ovdáneami. Gullosuorgi fátmmasta viiddis bálvalusaid geavaheddjiide geain leat buot dásis ja buot lágan gullanváttisvuođat, ja maiddái gažaldagaid ja bálvalusaid mat gusket bimodála guovttegielat oahpaheapmái (mearkagiella).

Dakkaviđe bálvalus mas fállat ságastallamiid nu jođánit go vejolaš daid mánáid ovddasteddjiiguin geain aitto leat fuobmán gullanváttuid. Ulbmilin lea diehtojuohkin/bagadallan mii heive váhnemiid dárbbuide. Statped gaskkusta ovttas dearvvašvuođaásahusaiguin ja suohkaniiguin dieđuid gullanváttot mánáid dárbbuid birra, ja dan birra makkár bagadallan-, kursa ja oahpahusfálaldagat leat gávdnan láhkai.

Buorre álgu lea kursafálaldat váhnemiidda geain leat mánát gaskal 0-3 jagi main aitto leat fuobmán gullanváttuid. Kursa sisttisdoallá iešguđetlágan fáttáid mat gusket hejotgullamii ja gulahallamii, ovdamearkkadihte doaimmat mat ovddidit guldaleami ja hupmangiela ja giehtagiela oahpaheami.

Oainne mu giela lea oahppofálaldat mearkagielas váhnemiidda geain leat mánát geain leat gullanhehttehusat dahje mánát geat juogaman eará sivas gullet hejot ja geavahit giehtagiela gulahallamis. Oahpahus lea juogaduvvon modulaide ja fálaldat addojuvvo dassážii mánná lea 16 jagi.

Gula mu giela lea bagadallanprográmma váhnemiidda geain leat ovdaskuvlaagis mánát geain leat gullanhehttehusat, geat hálidit eanet máhtu dan birra movt sii sáhttet movttiidahttet hupman-gielalaš ovdáneapmái. Bagadallan lea juogaduvvon modulaide ja fálaldat addojuvvo njeallje jagi.

Dárogiella giehtagielain lea kursafálaldat váhnemiidda geain leat mánát gaskal 0 -6 jagi geain leat gullanhehttehusat, ja sin fierpmádaga fágaolbmuide. Kursa válddahallá dan movt sáhttet nannet ovttasdoaimma, gulahallama ja giellaovdáneami dakko bokte ahte giehtagielain visualisere hupmangiela.

Individuála váhnenbagadallan lea bagadallan váhnemiidda geain leat mánát geain lea CI dahje gullanapparáhtta, ja sisttisdoallá dieđuid guldalangálggaid ja hupmangiela ovddideami birra. Bagadallan lea čadnojuvvon praktihkalaš ja teknihkalaš čovdosiidda mánáide geain leat gullanváttut ja sáhttá fállojuvvot kurssa sajis dahje lassin dasa.

Individuála váhnenbagadallan giehtagielas fállojuvvo váhnemiidda geain leat mánát geain leat gullanváttut ja bagadallama ulbmil lea váikkuhit ovddidit máná mearkagiellagálggaid. Bagadallan čalmmustahttá vuđolaš gulahallangálggaid ja doabaásaheami ja fállojuvvo lassin gurssiide mat juo leat gávdnanláhkai.

Ohppiidkursa lea kursafálaldat ohppiide geain leat gullanváttisvuođat. Ulbmil gurssiiguin lea váikkuhit buori identitehtaovdáneami ja nannet dihtomielalašvuođa ja máhtu iežas gullanváttisvuođaid birra. Oktanaga dainna sáhttá fállat kurssa váhnemiidda ja pedagogalaš bargiide.

Ollesáiggeoahpahus. Statped fállá ollesáiggeoahpahusa giehtagielas vuođđoskuvlaohppiide. Skuvlla namma lea A.C. Møller ja dat lea Troandimis. Skuvlasaji ohcanskovvi

Oasseáiggeoahpahus giehtagiela geavaheddjiide. Statped fállá gitta 12 vahkkosaš oasseáiggeoahpahusa jagis muhtun giehtagielat birrasis. Oasseáiggeoahpahus lea earalágan oahpahandilálašvuohta mii ásahuvvo suohkana eaŋkilmearrádus vuođul, ja oahppi ássanskuvlla ja Statped individuála šiehtadusa vuođul. Skuvlasaji ohcanskovvi.

Geahča muđui oppalaš čilgehusa «Makkár bálvalusaid fállá Statped?» oasis .

Dat mii lea oktasaš dakkár geavaheddjiidjoavkkuin main leat ovttastuvvon oahppanváttisvuođat, lea ahte dat gáibidit viidábut heivehuvvon stoahkan-ja ovttasdoaibmandilálašvuođaid, oahpahusa ja oahppanbirrasa, vai olahit rievttes heivehuvvon oahpaheami.Go máŋga váttisvuođa ovdanbohtet oktanaga, de dat dagaha čuolbmas ja ovttastuvvon oahppanváttuid.

Statped fállá njunušgelbbolašvuođa viiddis ja máŋggasuorggat oahppanváttisvuođain, vuosttažettiin de go diet leat ovttastuvvon váttut mat hehttejit oahppama ja ovdáneami. Gávdnojit ollu iešguđetlágan organiseremii ja/dahje birrasii čadnon dilálašvuođat mat doibmet dego caggin oahppamii ja ovdáneapmái. Eai leat iešalddis diagnosat, muhto vuosttažin ja ovddemusat doaibmanhehttehusa dássi, váttisvuođagova máŋggadáfotvuohta ja váilevaš dahje duhtameahttun responsa earenoamášpedagogalaš doaimmaide, mat kvalifiserejit veahki Statpedas.

Statped fállá bálvalusaid mánáide, nuoraide ja rávisolbmuide čuovvovaš surggiin:

• earenoamáš čuolbmás máŋggadáfot matematihkkaváttisvuođat
• giella- ja gulahallanváttisvuođat (dasa gullá maid eará vejolaš ja dievasmahtti gulahallan, ASK)
• oppalaš oahppanváttisvuođat ovttastuvvon eará liigeváttuiguin
• geahppasit gitta muttolaš ovdánanhehttehus ovttastuvvon eará lassiváttuiguin
• oahppanváttisvuođat ovttas unnitlogugielalaš duogážiin
• multidoaibmanhehttehus ja/dahje duođalaš gitta lossa ovdánanhehttehus
• non- verbála oahppanváttisvuođat ja viiddis autismaheađuštusat
• nevrobiologalaš oahppan-/láhttenváttisvuođat (nugo ADHD, Tourettes syndrom ja sullasaš váttut)
• sosiála ja dovdduide čuohcci váttut mat leat earenoamáš váddásat

Statped bálvalusat dán fágasuorggis galget dađistaga eanet fállojuvvot vuogádatvuđot bálvalussan, doarjjan ja bagadeapmin suohkaniidda ja fylkkasuohkaniidda.

Statped bálvalusat guoskkahallet maid bálvalusaid maid Habiliterenbálvalus ja mánáid-ja nuoraidpsykiatriija fállá. Statped veahkkedoaimmat ovttasbarggus mii vejolaččat sáhttá ásahuvvot dieid ásahusaiguin, leat earenoamášpedagogalaš suorggis.

Geahča muđui oppalaš čilgehusa «Makkár bálvalusaid fállá Statped?» oasis .

Statped fállá njunušgelbbolašvuođa giella-ja hupmanváttut suorggis. Giella- ja hupmanváttuide sáhttet leat iešguđetlágan sivat. Dat sáhttet viidodaga dáfus leat iešguđetláganat ja sáhttet máŋgga láhkai boahtit ovdan.

Dat sáhttet leat čadnon dasa makkár návccat leat ovdanbuktit gielalaččat ja/dahje giela ipmirdannávccaide.

Giella- ja hupmanváttisvuođat sáhttet čuovvut viidát fátmmasteaddji doaibmanheađuštusa dahje leat okta oassi das.

Giella- ja hupmanváttisvuođat sáhttet leat juo riegádeamis, dahje sáhttet boahtit buozanvuođas dahje bohciidan vuoiŋŋašvigis.

Statped fállá bálvalusaid mánáide, nuoraide ja rávisolbmuide dáin surggiin:

• afasiija, giella-/hupmanváddu mii čuovvu bohciidan vuoiŋŋašvigi, mii lea boahtán buozanvuođa dahje traumáhtalaš oaivelápmašuvvama geažil
• dysleksiija (spesifihkka lohkan- ja čállinváttisvuođat) ovttastuvvon eará giellaváttuiguin.
• máŋggagielatvuohta/unnitlogugiella ja giellaváttisvuođat
• bavssa-,oalul-ja guopmespálta
• jietnaváttut, maiddái dat mat čuvvot giegiroperašuvnna (laryngektomiija) ja njálbmeguovnnji operašuvnna
• spesifihkka giellaváttut, ovdánanváddu mii mielddisbuktá váttisvuođaid giellaáddejumiin ja/dahje gielabuvttademiin, ja maid ii sáhte eará oahpes fáktoriiguin čilget
• njuovžilit hupmanváttut nugo gahkkin ja/dahje heaittekeahtes hupman

Dakkaviđe leat diehtojuohkinságastallamat váhnemiiguin geat leat ožžon máná mas lea bavssa-, oalul- ja guopmespálta. Dakkaviđe sáhttet maid leat diehtojuohkinságastallamat ja bagadeapmi pasieanttaide laryngektomiija (giegiroperašuvnna) dahje njálbmeguovnnji operašuvnna oktavuođas.

Geahča muđui oppalaš čilgehusa «Makkár bálvalusaid fállá Statped?» oasis .

Statped fállá njunušgelbbolašvuođa oaidnopedagogalaš fágasuorggis. Dat galgá leat veahkkin suohkaniidda ja fylkkasuohkaniidda nu ahte mánát, nuorat ja rávisolbmot geain lea oaidninheađuštus ožžot ovdánan-ja oahppaneavttuid mat leat ovttadássásaččat eará olbmuid eavttuiguin.

Oaidninheađuštus siskkilda iešguđetlágan oaidninváttisvuođaid, muttolaš hedjonan oainnu rájes gitta čalmmehisvuođa dássái. Namahus sisttisdoallá maid visuála dulkonváttisvuođaid. Muhtumiin leat oaidninváttut ja dasa lassin vel eará doaibmanheađuštusat.

Oaidninheađuštus sáhttá mielddisbuktit ahte šaddá stuora heivehandárbu ja dárbu oaidnopedagogalaš čuovvoleapmái, nugo čuokkisčállima oahppan, mobilitehta ja teknihkalaš veahkkeneavvuid geavaheapmi.

Dakkaviđe bálvalus fállojuvvo go aitto leat fuobmán duođalaš oaidninhehttehusa dahje čalmmehisvuođa mánáin, nuorain ja rávisolbmuin. Bálvalus sáhttá leat diehtojuohkinságastallamat, čielggadeapmi ja ráđđeaddin, ja sáhttá fállojuvvot geavaheaddjái ja fuolahusolbmuide.

Oaidninfunkšuvnna čielggadeapmi sisttisdoallá kártema ja áicama iešguđetlágan doaimmain ja máŋggalágan oaidnineavttuid oktavuođas. Čielggadeapmi buktá ovdan makkár láhčindoaimmaide,veahkkeneavvuide ja pedagogalaš doaibmaásahemiide lea dárbu.

Doaibmaásaheamit sáhttet maid sisttisdoallat rávvagiid mat gusket dasa makkár lohkangaskaávdnasa galggašii válljet.

Váhnen-ja-mánná kursa fállojuvvo váhnemiidda geain leat smávva mánát geain lea heajosoaidnu dahje geat leat čalmmeheamit. Áššáiguoskevaš fáttát sáhttet leat ovttasdoaibman ja gulahallan, veahkkeneavvut, mobilitehta ja ruovttu-ja stoahkanbirrasa láhčin. Kurssat sáhttet siskkildit čielggadeami ja áicama.

Skuvlii ráhkkanahtti kurssat fállojuvvojit váhnemiidda ja sin hejot oaidni mánáide geat galget álgit skuvlii.

Ohppiidkursa fállojuvvo vuođđoskuvlla ja joatkkaoahpahusa ohppiide. Kurssat čalmmustahttet dan ahte oahppat geavahit buhtadangálggaid ja teknihkaid ja muhtun fáttáid válljejuvvon skuvlafágain. Buohtalaga dáinna sáhttá fállat kurssa váhnemiidda ja pedagogalaš bargiide.

Kursa rávisolbmuide fállojuvvo olbmuide geaid oaidninváttut čađat hedjonit, geain leat ođđa oaidninheađuštusat ja earáide geain leat oaidninváttut ja geain oahpahuslága vuođul leat rievttit. Lea maid kursafálaldat olbmuide geavaheaddji fierpmádagas. Kursa PP- bálvalusa, mánáidgárddi, skuvlla ja rávisolbmuid oahpahusa bargiide. Áigeguovdilis fáttát leat buhtadangálggat, láhčin, seammaárvosašvuohta ja fátmmasteaddji oahpahus.

Báikkálaš oaidnopedagogalaš ráđđeaddin guoská mánáide, nuoraide rávisolbmuide ovdaskuvlaagis ja vuođđooahpahusas mas earenoamážit deattuhit sirdašumiid.

Geahča muđui oppalaš čilgehusa «Makkár bálvalusaid fállá Statped?» oasis .

Statped galgá leat ovddosduvdi oahpporesurssaid ja teknologiija ovddideamis earenoamášpedagogalaš suorggis. Oahpporesurssat ja ođđa digitála teknologiijat leat dehálaš reaiddut buriid oahppaneavttuid ásahanbargguin mánáide, nuoraide ja rávisolbmuide. Kommersiála fállit oahpponeavvomárkanis buvttadit unnán oahppoveahkkeneavvuid smávva joavkkuide.

Teknologiija ja ođđa dieđihangaskaoamit rahpet vejolašvuođaid ráhkadit ođđa oahpporesurssaid ja oahpahanmálliid. Statped ovddida ja buvttada oahpporesurssaid mánáide, nuoraide ja rávisolbmuide ge dárbbašit earenoamáš láhčima. Lea áibbas dárbu diehtit makkár oahpporesurssat gávdnojit, ja lea maid dárbu čohkket vásáhusaid ođđa teknologiija geavaheamis, vai nagoda doalahit ja ovdánahttit earenoamášpedagogalaš gelbbolašvuođa, ja vai sáhttá láhčit dili buori oahpaheapmái.

Go buresovdánanteknologiija geavahuvvo dihto oahppi oahpaheamis, de dat lea oassin oahppi oahpporesurssain. Diekkár teknologalaš oahpporesurssain lea stuora potensiála individuála heivehemiin ja ođđa oahppomálliid ovddideamis.

Buresovdánanteknologiijain galgá Statped bidjat teknologiija ovddideami vuogádatperspektiivii. Dat dahká vejolažžan čalmmustahttet daid rámmaeavttuid mat leat dárbbašlaččat vai sáhttá digitála oahpporesurssaid geavahit ulbmillaččat ja systemáhtalaččat.

Diekkár rámmaeavttut sáhttet leat dat ahte hukset oahpaheddjiid gelbbolašvuođa dakko bokte ahte addit sidjiide vejolašvuođa geavahit digitála biergasiid, ásahit kanálaid gos gilvet dieđuid ođđa digitála oahpporesurssaid birra ja bagadallat movt teknologiija sáhttá geavahit oahpaheamis.

Gilvit dieđuid ja máhtu ja veahkehit oažžut oppalašgova das makkár oahpporesurssat, bagadallanávdnasat, testen ja kártenreaiddut gávdnojit.

Buvttadit earenoamážit heivehuvvon oahpponeavvuid, nugo čuokkisčálagirjjiid ja eará taktiila oahpponeavvuid, jietnagirjjiid, mearkasátnegirjjiid ja eará mearkagiellaávdnasiid.

Ovddidit ja buvttadit oahpporesurssaid , multifunkšunála oahpponeavvuid ja digitála oahpahanávdnasiid. Veahkkin Oahpahusdirektoráhttii heivehit geahččalemiid ja eksámenávdnasiid guluhemiide, čalmmehemiide ja ohppiide geain lea heittot oaidnu.

Statped galgá leat dakkár oasálaš servodagas mii oidno. Statped gulahallanbargu galgá leat veahkkin lasihit máhtu etáhta fágasurggiid ja bálvalusaid birra. Dat galgá sihkkarastit dan ahte Statped lea, sihke geavaheddjiid, ovttasbargoguimmiid ja eará oasálaččaid mielas, geain lea beroštupmi Statped bargguide ja ovddasvástádussurggiide, ovttalaš ja olámuttos etáhtta.

Statped gulahallanbarggu ulbmiljoavkkut leat stuorrát ja dain leat iešguđetlágan álginsajit. Geavaheddjiin, ovttasbargoguimmiin, skuvllaid ja mánáidgárddiid bargiin, mearrádusdahkkiin ja iešguđetlágan servodatpolitihkalaš oasálastiin leat sin vuordámušat ja diehtodárbbut. Danin galgá Statped rahčat oažžut ovdan čielga ja bures olámuttus dieđuid ja čielga giela.Statped dieđut galget gávdnot buot almmolaš gielaide Norggas.

statped.no lea Statpeda deháleamos gulahallankanála ja doppe galgá áiggis áigái gávdnat ođđaseamos ja dievasmahttojuvvon gova Statped fágasurggiin ja bálvalusain. Neahttasiiddut sáhttet leat maid diehtogáldut, maid sáhttá geavahit veahkkin go galgá gárvvistit bálvalusohcamuša. statped.no siidduin gávdno maid Stadped neahttagávpi, gos sáhttá diŋgot oahpporesurssaid maid Statped lea ovddidan ja buvttadan.

StatpedMagasinet almmuhuvvo jámma ja ulbmil lea govvidit ja ovdamearkkaiguin čájehit Statped barggu ja gelbbolašvuođa. Dat galgá maid oččodit servodatpolitihkalaš digaštallama Statped bargosurggiid birra. Lea áibbas dárbu ráhkadit oppalaš diehtojuohkinčoahkuid Statped iešguđetlágan fágasurggiid ja bálvalusaid birra, vai geavaheaddjit ja ovttasbargoguoimmit ožžot eanet dieđuid etáhta birra.

Statped dieđuin galgá leat eanemus lági mielde universála hápmi. Dieđut galget leat gávdnanláhkai iešguđet gielaide.

Statped girjerájus čohkke ja juohká dieđuid earenoamášpedagogalaš girjjálašvuođa, dutkanraporttaid, neahttabáikkiid ja diehtovuođuid birra. Statpeda gulahallankanálat galget oainnusindahkat Statpeda máhtolašvuođa-ja resurssaguovddážin, gos geavaheaddjit ja ovttasbargoguoimmit sáhttet gávdnat áššáiguoskevaš dieđuid maid lea álki geavahit.